Có nhiều biến chứng nguy hiểm có thể xuất phát từ việc mắc bệnh quai bị, và một trong những biến chứng nguy hiểm nhất là vô sinh. Bệnh này có khả năng ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, đặc biệt là ở trẻ em. Vậy tại sao lại vô sinh khi bị quai bị? Để hiểu rõ hơn về nguy cơ này và cách phòng ngừa, bạn có thể tham khảo bài viết dưới đây.

Tổng quan về bệnh quai bị và tác nhân gây bệnh

Quai bị là một bệnh cấp tính truyền nhiễm, dưới sự hoạt động của virus quai bị (Mumps virus), thuộc giống Rubulavirus, họ Paramyxoviridae. Virus thường được truyền từ người này sang người khác thông qua các phương tiện như tiếp xúc với nước bọt, hoặc qua việc hắt hơi.

Bệnh quai bị có phạm vi phân bố rộng rãi trên toàn cầu và thường có tỷ lệ mắc bệnh cao tại những khu vực có dân số đông đúc, nơi có khí hậu thường xuyên mát hoặc lạnh, và trong những vùng có điều kiện vệ sinh và y tế chưa phát triển.

Tại Việt Nam, quai bị là một bệnh phổ biến và có sự xuất hiện trên khắp cả nước. Bệnh thường xuất hiện theo mùa và thường bùng phát thành các cụm dịch nhỏ và vừa. Tỷ lệ mắc bệnh dao động từ 10 đến 40 trường hợp trên mỗi 100.000 dân, thường tập trung nhiều ở các tỉnh thuộc miền Bắc và Tây Nguyên.

Tính tỷ lệ tử vong do nhiễm virus quai bị thường rất thấp, không vượt quá 1 trường hợp trên 100.000 dân. Tuy nhiên, cũng có không ít trường hợp phát triển các biến chứng nghiêm trọng như viêm não, viêm màng não hoặc viêm nhiều tuyến.

Triệu chứng của bệnh quai bị

Bệnh quai bị có thể tồn tại dưới hai hình thức chính: Thể ẩn, xảy ra ở khoảng 20 – 40% người bị nhiễm virus, khi người bệnh không thể hiện bất kỳ triệu chứng lâm sàng nào, nhưng vẫn có khả năng truyền tải virus và gây bệnh cho người khác. Thể bệnh biểu hiện triệu chứng tổn thương chủ yếu tại các tuyến cơ quan đích, với tuyến nước bọt mang tai thường bị ảnh hưởng nhiều nhất.

Khi mắc bệnh quai bị, bệnh sẽ trải qua các giai đoạn sau:

Thời kỳ ủ bệnh

Kéo dài từ 2 đến 3 tuần. Trong giai đoạn này, người bệnh không thể hiện bất kỳ triệu chứng nào, nhưng sau khoảng 2 tuần, virus có thể được thải ra và có thể gây bệnh cho người khác.

Thời kỳ khởi phát

Thường kéo dài từ 1 đến 2 ngày. Triệu chứng đầu tiên thường là đau vùng tai, mức độ đau có thể khác nhau từ người này sang người khác. Đau thường bắt đầu từ phía trước của ống tai, sau đó lan ra xung quanh tai, gây khó khăn trong việc mở miệng và nói. Ngoài ra, người bệnh có các triệu chứng toàn thân như mệt mỏi, chán ăn, ăn kém, đau cơ, sốt 38 – 39 độ. Đặc điểm đau này thường gợi ý đến việc viêm tuyến nước bọt mang tai, và thường làm đau ở các vị trí như góc hàm, mỏm xương chũm và dưới xương hàm.

Thời kỳ toàn phát

Thường kéo dài trong khoảng 1 tuần. Tuyến nước bọt mang tai sẽ trở nên sưng và đau rõ rệt hơn. Ban đầu, thường chỉ một bên sưng, sau đó có thể lan sang tuyến nước bọt mang tai ở bên đối diện sau 1 – 2 ngày. Trong 70% các trường hợp, cả hai bên của tuyến nước bọt mang tai đều sưng, và sưng đau thường đạt tới đỉnh điểm vào vòng 1 tuần. Nếu sưng nhẹ, có thể không làm biến dạng khuôn mặt, nhưng nếu sưng nặng hơn, có thể lan xuống cổ và ngực. Vùng tuyến nước bọt mang tai sưng thường có màu da bình thường, không có sự đỏ. Khi ấn vào chỗ sưng, có cảm giác đàn hồi, không lõm xuống, và lỗ Sténon bên trong má thường trông phù nề và đỏ, nhưng không có dịch mủ. Khi kiểm tra, toàn bộ tuyến nước bọt mang tai sẽ đau. Ngoài ra, người bệnh có thể trải qua các triệu chứng như sốt cao, mệt mỏi, chán ăn, đau cơ, và hạch ở góc hàm và phía trước tai có thể sưng đau, và ở trẻ nhỏ có thể xuất hiện triệu chứng chảy máu cam.

Thời kỳ hồi phục

Người bệnh bắt đầu hết sốt, tuyến nước bọt mang tai giảm đau và sưng, và dần trở về tình trạng bình thường sau khoảng 1 tuần.

Các biến chứng của bệnh quai bị

Bệnh quai bị thường có sự tiến triển nhẹ nhàng và ít gây ra biến chứng. Tuy nhiên, một số trường hợp có thể gặp các biến chứng sau:

Viêm tinh hoàn

Thường xảy ra ở nam thanh thiếu niên sau khi bước vào thời kỳ dậy thì và chiếm khoảng 20-30% trường hợp mắc quai bị ở người lớn. Đa số các trường hợp sưng đau tinh hoàn xảy ra sau khi tuyến nước bọt mang tai sưng trong khoảng 1 tuần. Biểu hiện lâm sàng bao gồm sốt, đau đầu, mệt mỏi, đau vùng tinh hoàn, và có thể lan xuống đùi, trở nặng khi hoạt động mạnh, cũng như đau khi chạm vào tinh hoàn. Khoảng 7-10 ngày sau, triệu chứng bắt đầu giảm dần và tinh hoàn trở lại tình trạng bình thường. Viêm tinh hoàn có thể dẫn đến teo tinh hoàn sau 2-6 tháng, gây vô sinh ở một số trường hợp.

Viêm buồng trứng

Biến chứng quai bị này ít gặp hơn so với viêm tinh hoàn và thường xảy ra ở phụ nữ sau tuổi dậy thì. Chẩn đoán viêm buồng trứng thường khó khăn, nhưng diễn biến thường lành tính. Bệnh nhân có thể trải qua sốt, đau vùng hố chậu, hạ vị, có thể thấy khối u ở hai bên hạ vị, và triệu chứng rong kinh.

Viêm tụy

Đây là biến chứng hiếm gặp, thường xảy ra vào tuần thứ hai. Sau khi tuyến nước bọt mang tai đã giảm sưng, người bệnh có thể sốt cao lại, đau bụng, buồn nôn, đầy bụng, và tiêu chảy, cùng với cảm giác mệt mỏi. Xét nghiệm máu và nước tiểu thường thể hiện sự tăng cao của amylase. Biến chứng này thường có tính lành tính, và di chứng có thể là nang giả tụy.

Tổn thương thần kinh trung ương

Gồm viêm não, viêm màng não do quai bị, tổn thương dây thần kinh sọ não, và hội chứng Guillain-Barré. Viêm màng não có thể xảy ra trong 10-20% số trường hợp, thường xuất hiện sau khi tuyến nước bọt mang tai đã sưng trong khoảng 3-10 ngày. Triệu chứng bao gồm đau đầu, buồn nôn, táo bón, gáy cứng, Kernig dương tính, và ở trẻ nhỏ có thể xuất hiện thóp phồng. Các biến chứng ít gặp khác có thể bao gồm viêm tuyến lệ, ức, vú, giáp, viêm cơ tim, viêm đa khớp, viêm giác mạc, mống mắt và kết mạc.

Biến chứng với phụ nữ mang thai

Phụ nữ mang thai mắc quai bị có nguy cơ biến chứng cao hơn, có thể dẫn đến tăng tỷ lệ sẩy thai tự nhiên trong 3 tháng đầu thai kỳ và thậm chí tử vong thai lưu trong 3 tháng cuối thai kỳ.

Vô sinh khi bị quai bị – Vì sao?

Trong dân gian, thường truyền miệng rằng bệnh quai bị có thể gây ra vô sinh nam giới. Nhưng thực tế, sự liên quan giữa bệnh quai bị và vô sinh nam giới không đơn giản như vậy.

Viêm tinh hoàn sau khi mắc quai bị được xem là biến chứng rõ ràng của bệnh và có thể gây ra vô sinh ở nam giới. Các xét nghiệm dựa trên sinh thiết tinh hoàn của bệnh nhân viêm tinh hoàn do quai bị đã chỉ ra các tổn thương vĩnh viễn ở các mức độ khác nhau đối với ống sinh tinh, phù nề, và thâm nhiễm tế bào lympho xung quanh mạch máu cùng với thâm nhiễm mô kẽ và xuất huyết khu trú, đặc biệt trong các trường hợp nghiêm trọng.

Tuy nhiên, chỉ một số ít nam giới có thể mắc phải nguy cơ ảnh hưởng đến khả năng sinh sản do viêm tinh hoàn sau khi mắc quai bị. Một trong những biến chứng phổ biến nhất là viêm tinh hoàn, và trong trường hợp nghiêm trọng, nó có thể dẫn đến teo tinh hoàn, gây giảm số lượng và chất lượng tinh trùng.

Theo các chuyên gia, teo tinh hoàn là một trong những bệnh gây vô sinh khó chữa ở nam giới. Một số nguyên nhân dẫn đến teo tinh hoàn có thể xuất phát từ biến chứng viêm tinh hoàn sau khi mắc quai bị. Biến chứng này có khả năng gây vô sinh với tỷ lệ trên 35% các trường hợp mắc. Trong trường hợp này, tinh hoàn bị sưng to, các tế bào mầm trong tinh hoàn bị tổn thương và không thể hồi phục, dẫn đến tình trạng tinh hoàn teo nhỏ dần.

Bên cạnh đó, tinh hoàn cũng có thể bị teo do viêm nhiễm tạp trùng hoặc vi trùng lao. Ngoài ra, một số trường hợp khác có bất thường về vị trí, như tinh hoàn lạc chỗ, không ở trong bìu mà ở bụng hoặc ống bẹn, cũng có thể gây teo tinh hoàn. Đối mặt với những bệnh lý khác nhau như giãn tĩnh mạch thừng tinh, lậu, và nhiều tình huống khác, cũng có thể ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng và kích thước tinh hoàn.

Nếu chỉ một bên tinh hoàn bị teo, tinh hoàn bên còn lại vẫn có khả năng sản xuất tinh trùng. Tuy nhiên, ở nam giới ở tuổi trưởng thành, nếu viêm tinh hoàn nặng xảy ra ở cả hai bên tinh hoàn, nó có thể dẫn đến xơ hóa của cả hai bên tinh hoàn, gây mất khả năng sản xuất tinh trùng và có thể dẫn đến vô sinh.

Cách điều trị bệnh quai bị hiệu quả

Thường thì bệnh quai bị không gây ra những biểu hiện tồn tại lâu dài, nhưng trong một số trường hợp nghiêm trọng, bệnh này có thể gây vô sinh. Vì vậy, điều trị bệnh quai bị hiệu quả là vô cùng quan trọng để ngăn ngừa tổn thương về tinh hoàn và vô sinh.

Điều trị bệnh quai bị cần chú trọng vào việc giảm triệu chứng và loại bỏ virus ra khỏi cơ thể. Một trong những biện pháp hiệu quả nhất để điều trị bệnh quai bị là sử dụng thuốc kháng sinh, ví dụ như amoxicillin. Thuốc này được sử dụng để tiêu diệt vi khuẩn gây nên bệnh và giúp làm giảm triệu chứng đau và sưng.

Ngoài ra, việc tăng cường hệ miễn dịch cũng rất quan trọng trong quá trình điều trị bệnh quai bị. Bạn có thể làm điều này bằng cách ăn uống một chế độ dinh dưỡng lành mạnh, tập luyện đều đặn, tránh cảm lạnh và căng thẳng. Uống đủ nước, giữ vệ sinh cá nhân sạch sẽ và tránh tiếp xúc với người mắc bệnh quai bị cũng là những biện pháp quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của virus.

Nếu bạn mắc bệnh quai bị, hãy nghỉ ngơi đủ, tránh quan hệ tình dục và tự tìm hiểu về căn bệnh này để có biện pháp phòng tránh lây nhiễm cho người khác. Đồng thời, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ để được chẩn đoán và chữa trị bệnh một cách tốt nhất.

Những biện pháp phòng ngừa bệnh quai bị

Vậy làm thế nào để phòng ngừa bệnh quai bị và tránh nguy cơ vô sinh? Dưới đây là một số biện pháp mà bạn có thể áp dụng:

Tiêm chủng vaccine

Vaccine phòng bệnh quai bị là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Việc tiêm chủng vaccine không chỉ giúp bạn bảo vệ bản thân mình mà còn ngăn ngừa sự lây lan của căn bệnh này trong cộng đồng.

Tăng cường vệ sinh cá nhân

Bệnh quai bị chủ yếu lây qua tiếp xúc với dịch từ người bệnh hoặc qua đường hô hấp. Vì vậy, việc giữ vệ sinh cá nhân sạch sẽ, thường xuyên rửa tay đúng cách và tránh tiếp xúc với những người mắc bệnh Quai bị là rất quan trọng.

Hạn chế tiếp xúc với đồ chơi và vật dụng cá nhân của người bệnh

Virus Quai bị có thể tồn tại trên các bề mặt không bị nhiệt đới hóa trong một khoảng thời gian dài. Vì vậy, tránh tiếp xúc với các vật dụng cá nhân của người bệnh và hạn chế sử dụng đồ chơi chung là cách tốt nhất để ngăn ngừa sự lây lan của virus.

Tăng cường hệ miễn dịch

Hệ miễn dịch mạnh mẽ sẽ giúp cơ thể chống lại virus Quai bị một cách tốt hơn. Để làm điều này, bạn có thể duy trì một lối sống lành mạnh, ăn uống đủ chất và tập thể dục đều đặn.

Bài viết trên đã giải thích cho bạn đọc lý do vì sao quai bị lại dẫn đến vô sinh và một số biện pháp phòng tránh bệnh lý này. Khi có những biểu hiện của bệnh quai bị, bạn nên đi khám bác sĩ để được chẩn đoán, điều trị chính xác, tránh những biến chứng nguy hiểm.